خاتمه بندی های متفاوت سینما پارادیزو چیست و چرا روایت دو نسخه این قدر فرق دارد؟
به گزارش مسافرت رو، وقتی کسی برای اولین بار سینما پارادیزو را می بیند، معمولاً فکر می نماید فیلم همان نسخه ای است که سال ها در تلویزیون ها، جشنواره ها یا شبکه های خانگی پخش شده. اما خیلی ها بعدتر متوجه می شوند نسخه ای دیگر هم وجود دارد که انتها بندی اش نه تنها طولانی تر است بلکه نگاه کاملاً متفاوتی به زندگی سالواتوره دارد. این کشف، برای کسانی که با نسخه کوتاه بزرگ شده اند، شبیه باز شدن درِ اتاقی است که همواره بسته بوده و ناگهان بخشی از زندگی یک شخصیت آشنا را از زاویه ای تازه نشان می دهد.
برای خیلی از تماشاگران، مواجهه با این موضوع که خاتمه بندی های متفاوت سینما پارادیزو واقعاً وجود دارد، حیرت انگیز است. چون باور دارند فیلم در همان مونتاژ بوسه های سانسورشده تمام می شود و این خاتمه آن قدر زیباست که به سختی می توان تصور کرد نسخه ای دیگر معنای کاملاً جدیدی ارائه می دهد. همین تضاد، کنجکاوی اصلی را شکل می دهد. اگر هر خاتمه پیغام احساسی متفاوتی منتقل می نماید، پس کدام یک واقعی تر است؟ کدام خاتمه، نگاهِ اصلی تورناتوره Giuseppe Tornatore را بازتاب می دهد؟ و چرا نسخه ای به این میزان مهم دهه ها در دسترس نبود؟
از سویی بار عاطفی فیلم برای بعضی آنقدر سنگین بود که ترجیح داده اند بعد از تماشا نسخه 2 ساعته، دیگر فیلم را نبینند تا روح و روانشان درگیر نوستالژی و غم نشود. با اینکه الان می شود نسخه کامل تر را به راحتی دانلود کرد.
در یک نگاه انسانی، خاتمه هر داستان نقطه ای است که مخاطب بر اساس آن درباره کل مسیر شخصیت قضاوت می نماید. وقتی دو خاتمه برای یک فیلم وجود داشته باشد، تجربه احساسی دو گروه از تماشاگران کاملاً متفاوت خواهد بود. یکی سالواتوره را مردی می بیند که با آرشیوی از لحظه های ممنوعه آشتی می نماید. گروه دیگر او را انسانی می بینند که پس از سال ها با عشقی ازدست رفته روبه رو می شود و تازه می فهمد تصمیم جدایی از او بر پایه چه مداخله ای شکل گرفته بوده است.
همین تفاوت بنیادین باعث می شود آنالیز دو خاتمه نه یک بحث فنی، بلکه یک تحلیل عاطفی درباره حافظه، فقدان، انتخاب و نقش زمان در شکل دادن به زندگی انسان باشد.
1. عوامل فیلم، سال ساخت و نسخه ها
سینما پارادیزو اثر جوزپه تورناتوره Giuseppe Tornatore در سال 1988 ساخته شد. موسیقی فیلم را انیو موریکونه Ennio Morricone و آندره آ موریکونه Andrea Morricone ساختند. بازیگران اصلی آن فیلیپ نوارِه Philippe Noiret در نقش آلفردو و سالواتوره کاسیو Salvatore Cascio و مارکو لئوناردی Marco Leonardi در نقش سالواتوره در سنین مختلف هستند.
این فیلم دو نسخه مهم دارد:
نسخه کوتاه تر که در حدود دو ساعت است و سال ها نسخه اصلی شناخته می شد.
نسخه بلند یا Directors Cut که تقریباً سه ساعت است و بخش عظیمی از روایت عاشقانه سالواتوره و النا را در خود دارد.
این تفاوت نسخه ها فقط اضافه شدن چند صحنه نیست، بلکه یک بازنویسی کامل در لایهٔ احساسی فیلم است. نسخه کوتاه فیلمی نوستالژیک درباره عشق به سینما است، اما نسخه بلند روایتی تلخ درباره عشق ازدست رفته و نقش انتخاب ها در سرنوشت انسان است.
2. داستان فیلم تا قبل از خاتمه بندی - روایت کامل و روشن
داستان با مردی به نام سالواتوره، یک فیلم ساز مشهور، شروع می شود که پس از سال ها دوری از زادگاه، خبر مرگ دوست قدیمی خود آلفردو را دریافت می نماید. این خبر او را به سفری ذهنی و سپس فیزیکی به گذشته می برد. روایت در سه دوره زندگی سالواتوره جریان دارد: کودکی، نوجوانی و بزرگسالی.
در کودکی، سالواتوره پسری پرانرژی است که شوق عجیبی به سینما دارد. او بیشتر وقتش را در سالن پارادیزو می گذراند؛ سالنی که آلفردو، اپراتور مهربان و جاافتاده، آن را اداره می نماید. رابطه سالواتوره و آلفردو کم کم از علاقه ای ساده به یک رابطه پدرانه تبدیل می شود. آلفردو جای خالی پدر واقعی سالواتوره را پر می نماید و عشق او به سینما را پرورش می دهد.
در نوجوانی، سالن سینما مرکز زندگی شهر است. آلفردو که سال ها تجربه سانسور فیلم های کلیسا و اداره شهر را داشته، یاری می نماید سالواتوره نگاه عمیق تری به سینما پیدا کند. در همین دوران، بخش مهمی از روایت شکل می گیرد: آشنایی سالواتوره نوجوان با دختر زیبایی به نام النا Elena. النا از خانواده ای ثروتمند است و رابطه آن ها با مخالفت خانواده او روبه رو می شود. اما سالواتوره عاشقانه پیگیر این رابطه است و حتی زیر باران ساعت ها منتظر النا می ماند.
رابطه آن ها مدتی شکل می گیرد، اما با خاتمه دوره مدرسه و نزدیک شدن زمان خروج سالواتوره از شهر برای آینده ای بهتر، شرایط پیچیده می شود. سالواتوره باید بین ماندن نزد النا و رفتن برای ساختن آینده ای تازه یکی را انتخاب کند. سرنوشت او نیز تحت تأثیر حرف های آلفردو قرار می گیرد؛ آلفردو به او می گوید اگر در شهر بماند نابود می شود و باید برای رویاهایش بجنگد.
یک شب حادثه ای بزرگ رخ می دهد؛ سالن سینما آتش می گیرد. آلفردو جان سالواتوره را نجات می دهد اما بینایی خود را از دست می دهد. پس از این حادثه، شهر به یاری مردم سالن سینما را بازسازی می نماید. سالواتوره نیز برای انجام خدمت سربازی می رود. او پس از خاتمه خدمت برمی شود و می خواهد النا را بیابد، اما اینجا نقطه ای است که روایت نسخه ها از هم جدا می شود.
تا این نقطه، هر دو نسخه تقریباً مشابه اند.
3. خاتمه بندی نسخه کوتاه - چیزی که اغلب مردم دیده اند
در نسخه کوتاه، وقتی سالواتوره بزرگسال به شهر برمی شود، می فهمد النا دیگر در شهر نیست. روایت هیچ شرحی نمی دهد که چه بر سر رابطه آن ها آمد. تنها اشاره کوچک این است که او ازدواج نموده. تمرکز نسخه کوتاه بر آلفردو است. سالواتوره در مراسم تشییع او شرکت می نماید، سالن سینمای قدیمی را ویران شده می بیند و شهر دوران گذشته را از دست داده.
لحظه کلیدی، تحویل حلقه فیلمی است که آلفردو سال ها قبل ساخته بود. این حلقه شامل تمام بوسه هایی است که سانسورچیان کلیسا از فیلم ها بریده بودند. سالواتوره در سینمای خالی می نشیند و آن مونتاژ را می بیند. فیلم با این مونتاژ احساسی تمام می شود.
خاتمه نسخه کوتاه یک پیغام دارد:
بازگشت به ریشه های احساسی و آشتی با گذشته.
4. خاتمه بندی نسخه بلند - دقیقاً چه چیزهایی اضافه دارد و چرا مهم است؟
در نسخه بلند، بخش عظیمی از روایت عشق سالواتوره و النا در بزرگسالی نمایش داده می شود؛ چیزی که کامل حذف شده بود.
چه چیزهایی اضافه است؟
ملاقات دوباره سالواتوره با النا
سالواتوره در نسخه بلند، النا را پیدا می نماید. آن ها پس از سال ها روبه رو می شوند. النا شرح می دهد که چرا بدون خداحافظی رفت.
افشای حقیقت: آلفردو مانعِ رابطه شد
در نسخه بلند، النا حقیقت تلخی را بازگو می نماید.
آلفردو به او گفته بود که اگر سالواتوره را دوست دارد، باید از او فاصله بگیرد تا سالواتوره بتواند شهر را ترک کند، آینده ای داشته باشد و فدای محدودیت های شهر نشود.
این مهم ترین تفاوت دو نسخه است.
شعله گرفتن عشق
سالواتوره در نسخه بلند می فهمد بزرگ ترین تصمیم زندگی اش ـ ترک النا و ترک شهر ـ تصمیم خودش نبوده.
این ضربه احساسی روایت را از یک فیلم نوستالژیک به یک تراژدی عاشقانه تبدیل می نماید.
خاتمه با تلخی آگاهانه
سالواتوره پس از ملاقات با النا درمی یابد رابطه ای که می توانست ادامه پیدا کند، به خاطر دخالت آلفردو نابود شده.
مونتاژ بوسه های سانسور شده در نسخه بلند، اکنون تبدیل به یادگاری از عشقی ازدست رفته می شود، نه یک هدیه شاد.
در نسخه کوتاه، خاتمه بندی احساسی و امیدبخش است.
در نسخه بلند، خاتمه بندی تلخ، سنگین و پرسش برانگیز است.
5. چرا نسخه کوتاه دنیای شد و نسخه بلند شخصی باقی ماند؟
نسخه کوتاه سینما پارادیزو دنیای شد زیرا تماشای آن ساده و تجربه احساسی آن جمعی است. محور این نسخه بر خاطره، سینما و محبت بین آلفردو و سالواتوره است. این رابطه برای هر کسی در هر فرهنگی قابل فهم است. هر انسانی در کودکی فردی را داشته که به او یاد داده دنیا را چطور ببیند. آلفردو چنین نقشی را کامل می نماید.
نسخه کوتاه بعلاوه روایتی را ارائه می دهد که در آن سینما به عنوان نیروی نجات بخش و حافظه مشترک بشر معرفی می شود. خاتمه نسخه کوتاه، یعنی مونتاژ بوسه ها، یک پیغام دنیای دارد:
احساسات را سرکوب نکن. به چیزی که دوست داری برگرد.
این پیغام، بدون پیچیدگی و بدون وابستگی به داستان عاشقانه، برای میلیون ها مخاطب قابل لمس بود.
اما نسخه بلند، به جای دنیای بودن، شخصی و خاص است. مخاطب باید با درد سالواتوره همراه شود. باید بپذیرد که رابطه ای کامل و واقعی بین او و النا وجود داشته و این رابطه به خاطر مداخلهٔ آلفردو نابود شده است. این روایت تلخ است و به جای خاطره جمعی، به زندگی فردی و تراژدی شخصی می پردازد. این نسخه از مخاطب می خواهد با حقیقتی سخت روبه رو شود:
گاهی کسی که دوستت دارد، اشتباهی بزرگ می نماید که زندگی تو را تغییر می دهد. این سطح از تلخی و پیچیدگی، نسخه بلند را به اثری عمیق تر اما کم طرفدارتر تبدیل کرد.
6. معنای احساسی دو خاتمه: امید در برابر حسرت
در نسخه کوتاه، خاتمه فیلم روی بازگشت به احساسات متمرکز است. سالواتوره مونتاژ بوسه ها را می بیند و درمی یابد بخشی از روح خودش را، که زیر فشار زندگی حرفه ای خاموش شده بود، دوباره باید پیدا کند. مخاطب نیز چنین چیزی را حس می نماید. این خاتمه شبیه بازکردن صندوقچه ای از خاطره هاست؛ خاتمه بندی ای که حس آرامش به همراه دارد.
اما در نسخه بلند، سالواتوره مونتاژ بوسه ها را در حالی می بیند که تازه فهمیده بزرگ ترین عشق زندگی اش قربانی تصمیم آلفردو شده.
پس این مونتاژ معنای مضاعف پیدا می نماید:
- هم یادآور لذت های ممنوعه سینماست
- هم استعاره ای از چیزهایی است که سانسور زندگی از او حذف نموده است
بیننده در نسخه بلند می فهمد سالواتوره فقط هنر و سینما را دنبال نکرد، بلکه برای رسیدن به آن، بهایی سنگین داد. این خاتمه مخاطب را با یک اندوه عمیق تنها می گذارد.
- احساس غالب نسخه کوتاه: نوستالژی
- احساس غالب نسخه بلند: حسرت
7. آلفردو؛ پدر نمادین یا عامل تراژدی؟
آلفردو در هر دو نسخه شخصیتی دوست داشتنی و خیرخواه است. اما نسخه بلند باعث می شود تصویر او پیچیده تر شود.
در نسخه کوتاه، او نماد هدایت، تجربه و زندگی بخش است. کسی که سالواتوره را از محدودیت ها آزاد می نماید.
در نسخه بلند اما، وقتی تعیین می شود آلفردو عامل جدایی سالواتوره و النا بوده، مخاطب باید یک واقعیت دیگر را هم هضم کند:
- آلفردو هم اشتباه می نماید.
- او فکر می نماید با فدا کردن عشق سالواتوره، آینده بهتری برای او می سازد.
- اما این تصمیم در نهایت باعث می شود سالواتوره بخش بزرگی از شادی خود را از دست بدهد.
نسخه بلند آلفردو را از یک قدیس سینمایی به یک انسان واقعی تبدیل می نماید. انسانی با نیت خوب اما نتیجه اشتباه. همین نکته نسخه بلند را صادق تر و واقع گراتر می نماید، هرچند تلخ تر باشد.
8. معنای زمان در روایت فیلم؛ چرا هر نسخه پیغام متفاوتی دارد؟
موضوع زمان در سینما پارادیزو نقش اساسی دارد. فیلم درباره این است که چگونه زمان همه چیز را تغییر می دهد؛ خاطره ها را پاک می نماید، عشق ها را دور می برد و حتی سینماها را ویران می نماید.
در نسخه کوتاه، زمان نقش پاک کننده دارد. گذشته می رود اما خاطره خوب باقی می ماند.
در نسخه بلند، زمان نقش تغییر دهنده دارد. عشق از بین نمی رود بلکه شکل دیگری پیدا می نماید؛ همراه با حسرت.
این دو نگاه متفاوت باعث می شود دو نسخه پیغام کاملاً جداگانه بدهند:
نسخه کوتاه:
گذشته زیباست، حتی اگر تمام شده باشد
نسخه طولانی:
گذشته زیباست، اما گاهی اشتباهات دیگران مسیر زندگی ما را عوض می نماید
این تفاوت معنایی است که هویت هر نسخه را می سازد.
9. چرا بسیاری از تماشاگران پس از تماشا نسخه بلند، نگاهشان به فیلم کاملاً عوض می شود؟
زیرا نسخه بلند معنای فیلم را از خاطره گویی به تراژدی تبدیل می نماید. کسی که نسخه کوتاه را دیده، فکر می نماید سالواتوره از عشق گذشته عبور نموده.
اما نسخه بلند نشان می دهد او عبور ننموده، بلکه هرگز فرصت نداشته مسیر عشقش را ادامه بدهد.
به همین علت بسیاری از مخاطبان پس از تماشا نسخه بلند، نسخه کوتاه را نسخه مهربان و نسخه بلند را نسخه واقعی و بی رحم می دانند.
خلاصه
سینما پارادیزو دو خاتمه دارد که هر کدام معنای متفاوتی برای زندگی سالواتوره می سازد. نسخه کوتاه فیلمی نوستالژیک درباره خاطره، سینما و رابطه پدرانه آلفردو است، در حالی که نسخه بلند روایتی تلخ از عشق ازدست رفته ارائه می دهد. در نسخه کوتاه، خاتمه فیلم با مونتاژ بوسه ها پیغام بازگشت به احساسات و کودکی را منتقل می نماید. در نسخه بلند، همان مونتاژ یادگاری از عشقی است که به خاطر تصمیم آلفردو قربانی شده. نسخه کوتاه بیشتر دنیای و جمعی است و تجربه احساسی آن ساده تر درک می شود. نسخه بلند شخصی، دردناک و صریح است و چهره آلفردو را پیچیده تر تصویر می نماید. نتیجه اینکه هر نسخه، تصویری متفاوت از زندگی سالواتوره و معنای زمان، عشق و خاطره ارائه می دهد.
❓ پرسش های رایج
1. آیا واقعاً سینما پارادیزو دو خاتمه کاملاً متفاوت دارد؟
بله. نسخه کوتاه خاتمه احساسی و ساده تری دارد و نسخه بلند خاتمه عاشقانه و تلخ تری را نشان می دهد.
2. تفاوت اصلی نسخه کوتاه و نسخه بلند چیست؟
حذف و اضافه شدن روایت عاشقانه میان سالواتوره و النا. نسخه کوتاه این بخش را تقریباً حذف نموده، نسخه بلند آن را کامل نشان می دهد.
3. چرا آلفردو در نسخه بلند نقش متفاوتی پیدا می نماید؟
زیرا تعیین می شود او عامل جدایی سالواتوره و النا بوده. این موضوع شخصیت او را پیچیده تر و انسانی تر می نماید.
4. کدام خاتمه واقعی تر است؟
نسخه بلند به قصد اصلی کارگردان نزدیک تر است، اما نسخه کوتاه همان نسخه ای بود که دنیا سال ها شناخت و دوست داشت.
دکتر علیرضا مجیدی
پزشک، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران
دکتر علیرضا مجیدی، نویسنده و بنیان گذار وبلاگ خبرنگاران .
با بیش از 20 سال نویسندگی ترکیبی مستمر در زمینهٔ پزشکی، فناوری، سینما، کتاب و فرهنگ.
باشد که با هم متفاوت بیاندیشیم!
دربارهٔ علیرضا مجیدی در خبرنگاران