اصغر فرهادی: فیلم هایم تلخ هستند؛ ولی تاریک نه - مسافرت رو

همه می دانند چطور شکل گرفت؟

بعد از اینکه فیلم سومم به نام چهارشنبه سوری تمام شد، به همراه خانواده ام سفری به جنوب اسپانیا داشتیم. آنجا یک اعلامیه با عکس یک بچه دیدیم. سارینا، یکی از دخترهایم که آن موقع چهارسالش بود از من درباره آن بچه سؤال پرسید. مترجم ما برایش توضیح داد که این بچه گم شده و والدینش به دنبالش می گردند. دخترم در تمام طول سفر ترسیده بود و لحظه ای از من جدا نمی شد. آن خاطره در ذهنم حک شده بود. بعد از اتمام فیلم گذشته، به سرم زد تا داستان همه می دانند را بنویسم. از آنجا که می خواستم فیلم فروشنده را بسازم، این پروژه را برای زمان اندکی به حالت تعلیق درآوردم و بعد دوباره به سراغش رفتم.

چرا این اثر را در اسپانیا فیلم برداری کردید؟

داستان این فیلم می توانست هرجایی رخ دهد ولی انتخاب اسپانیا از نظر خودم کاملا روشن بود. اسپانیا کشوری است که بی نهایت دوستش دارم. این طور حس می کنم که اسپانیایی ها از لحاظ موضوعات عاطفی و فرهنگی خیلی به ایرانی ها نزدیک هستند. مردم این کشور خیلی راحت احساساتشان را بیان می کنند. با اسپانیا احساس آشنایی می کردم.

اینکه بخواهید از پنه لوپه کروز و خاویر باردم هم در این فیلم استفاده کنید، برایتان امری آشکار و بدیهی بود؟

بله. بازی آنها را خیلی تحسین می کنم؛ حالا چه فیلم هایی که پنه لوپه برای پدرو آلمودوار بازی کرده یا چه آثاری که خاویر برای برادران کوئن نقش آفرینی کرده است. این دو بازیگران بسیار مستعدی هستند که توانایی جان دادن به شخصیت های مختلف را دارند. البته چهره ای دارند که خیلی سریع حس همدردی را نشان می دهد. این طور دیگر مخاطب هم نیازی ندارد خودش را جای شخصیت های فیلم بگذارد. این موضوع برای من خیلی اهمیت دارد که بازیگرانم حرارت و اشتیاقشان را در صحنه فیلم برداری آزاد کنند و آن را به تصویر بکشند.

همکاری تان با هنرپیشه ها زمان تصویربرداری چگونه است؟ آدمی هستید که زیاد دستور می دهید؟

با بازیگرانم زیاد حرف می زنم. بعضی وقت ها درباره موضوعاتی با آنها حرف می زنم که ارتباطی با نقش هایشان ندارد. دنبال راهکاری می گردم که از آن طریق هنرپیشه ها نزدیک به زندگی واقعی باشند. دوست ندارم خیلی به شیوه سینمایی بازی کنند. تلاش می کنم فیلترهایی که سینما به وجود آورده و هنرپیشه ها را از واقعیت دور می کند از بین ببرم. خاویر باردم به من گفت از بازی کردن در این فیلم خیلی مسرور و راضی است چون باعث شده صداقت و رک گویی که درون هر یک از ماست، نمایان شود.

و شما در این راه چطور به پنه لوپه و خاویر کمک کردید؟

از آنها خواستم با احساساتشان بازی کنند. برای آنها خاطره و داستان تعریف کردم... به پنه لوپه گفتم نقش لورا را طوری بازی کند که انگار گرگی است که بچه اش گم شده و برای نجات دادنش حاضر است به بقیه حمله کند. نمی خواستم نقش یک مادر منفعل که غرق در غم و اندوه است را بازی کند. در بعضی از صحنه ها می بینیم که او درست مثل یک گرگ نشسته است. برای خاویر هم توضیح دادم که نقشش، نقش یک بچه پاک است که هیبت یک آدم 40ساله را دارد. مردی ساده که در شرایط بسیار دشواری گیر کرده است.

حذف فیلترهایی که صحبتش را کردید برای ستاره های هالیوود کار سخت تری است؟

تجربه ای که در این راه با خاویر و پنه لوپه به دست آوردم نشان می دهد که نه. در این فیلم پنه لوپه تقریبا هرگز آرایش ندارد. او خیلی راضی بود و به این نتیجه رسیده بود که این نقش خیلی بیشتر به خودش شبیه است.

با وجود آدم ربایی اولیه، همه می دانند فیلمی پلیسی نیست...

خب به همین خاطر است که این داستان بلندتر می شود. شبِ همان آدم ربایی می شد چند پلیس را در صحنه ببینیم ولی این موضوع می توانست بقیه شخصیت ها را بیش از اندازه منفعل کند. باید دلیلی پیدا می کردم که این خانواده به پلیس زنگ نزند، چون چیزی که برایم جالب است این است که چطور این شرایط بحرانی می تواند واقعیت های آدمی را برملا کند؛ این همان موضوعی بود که می خواستم درباره اش صحبت کنم.

در نهایت هم فیلمی درباره رازهای متعدد شد. رازهایی که یک خانواده را از هم جدا می کند یا آنها را به هم متصل می کند..

همه چیز بستگی به نگاه شما به فیلم دارد. بعضی از تماشاگران در اینجا به دنبال دیدن فیلمی در گذر زمان هستند. المان های زیادی است که به این موضوع اشاره دارد: مثلا همان صحنه اول که یک ساعت را نشان می دهد. بعضی ها فکر می کنند فیلم درباره اعتقاد و ایمان است. این طوری پاکو (خاویر باردم)، آدمی که به دین اعتقادی ندارد و الخاندرو (ریکاردو دارین) در شرایط و در مواجهه با سؤالات متافیزیکی واکنش های مختلفی نشان می دهند. بعضی دیگر هم به این فکر می کنند که این فیلم درباره واقعیت و رازها حرف می زند؛ رازی که برملا شده ولی برملاشدنش، اسرار دیگری را فاش می کند.

برای شما اهمیت دارد که مخاطب نتواند یک مفهوم واحد از فیلم برداشت کند؟

بله، چون سینما باید شبیه به زندگی باشد و زندگی هم هیچ وقت برداشت یکپارچه و واحدی را به آدم عرضه نمی کند. همیشه دنبال نوشتن و توصیف کردن شرایطی هستم که دیدگاه های زیادی را عرضه می کند و این طوری تماشاگر را آزاد می گذارد تا به شیوه ای که دوست دارد فیلم من را برداشت کند.

غالبا عنوان می شود فیلم های شما خیلی فضای تاریکی دارد. همه می دانند هم از این قاعده مستثنی نیست...

فیلم های من تلخ است ولی تاریک نه. در همه می دانند یک سری واقعیت ها برملا می شود و در سرانجام فیلم شخصیت ها آگاهی بیشتری دارند. برای رسیدن به این موضوع آنها باید بخشی از راحتی و زندگی شان را قربانی کنند. این موضوع کمی تلخی به وجود می آورد ولی تاریک نیست، این قانون تراژدی است.

ولی فهمیدن واقعیت مدنظر، شخصیت های داستان را دیگر مسرور نمی کند...

درست است ولی با وجود این درد، آنها ترجیح می دهند واقعیت را بدانند. به همین خاطر است که در صحنه آخر، پاکو (خاویر باردم) با وجود تمام به چیزهایی که از دست داده، لبخند می زند. آدمی ذاتا تمایل دارد واقعیت را بداند.

سومین باری است که برای کن انتخاب می شوید. این موضوع چه احساسی در درونتان به وجود می آورد؟

بابتش خیلی مسرورم. این فیلم را در فضای فرهنگی متفاوت با فرهنگ خودم ساخته ام و به نوعی ریسک کردم. خب، نمایش دادن این فیلم در کن، آغاز یک موفقیت است.